Hoogbegaafdheid is een brede term die nog steeds veel verwarring veroorzaakt en waarvoor geen eenduidige officiële wetenschappelijke definitie is.

Eigenlijk laat hoogbegaafdheid zich ook niet in maar één uitleg vangen. Onder hoogbegaafden is namelijk veel diversiteit te vinden. De ene hoogbegaafde is echt de andere niet. Zelfs tussen broers en zussen kan de uitwerking heel verschillend zijn. Bij de één komt bijvoorbeeld het intelligentie component meer naar voren terwijl bij de ander het creatieve component duidelijker zichtbaar is.

Het is daarom ook onmogelijk om aan een andere hoogbegaafde “af te meten” of en in hoeverre jij zelf hoogbegaafd bent. Net als dat mensen in jouw omgeving in die zin dat ook niet kunnen beoordelen over jou.

Ondanks dat er geen eenduidige definitie is, is er wel overlap te vinden in de meest gehanteerde definities. Eén van de overeenkomsten is dat er sprake is van een hoge/bovengemiddelde intelligentie.

Deze bovengemiddelde intelligentie kun je testen met een erkende intelligentietest. Een IQ-score die zich bevindt in het betrouwbaarheidsinterval waarin 130 zit geeft daarbij aan dat er sprake is van een bovengemiddelde intelligentie.

Het onderdeel wel of niet testen, komt overigens later in dit artikel verder aan bod. Voor nu is het belangrijk om te weten dat alleen hoogintelligent zijn, nog niet het hele plaatje is.

Een bovengemiddelde IQ-score is namelijk slechts een onderdeel van wat hoogbegaafdheid is, hoogbegaafdheid is nog veel meer dan dat. Daarover ontdek je meer in dit artikel.

Wat zijn de hoofdkenmerken van hoogbegaafdheid?

In grote lijnen is hoogbegaafdheid een set aan eigenschappen die een typerende uitwerking hebben op jouw levensloop en de manier waarop je de wereld om je heen ervaart en waarneemt.

Hoogbegaafdheid is daarbij meer dan de losse kenmerken. Het is vooral een optelling van bepaalde kenmerken die samen onderdeel vormen van de persoon vormen die jij bent.

Herkenning vinden in een aantal deelkenmerken zoals perfectionisme of bovengemiddelde gevoeligheid, maakt dus nog niet hoogbegaafd. Daarom is het kunnen aanvinken van een korte checklijst ook nog niet voldoende. Dat geeft slechts een vermoeden.

Tegelijkertijd zul jij je ook weer niet herkennen in alle deelkenmerken van hoogbegaafdheid. Sommige kenmerken van hoogbegaafden zijn minder op jou van toepassing of minder tot uiting gekomen vanwege de omgeving waarin je functioneert en/of hebt gefunctioneerd. 

Ondanks de diversiteit onder hoogbegaafden, zijn er wel drie hoofdkenmerken van hoogbegaafdheid te onderscheiden die samen het totaalplaatje vormen.

Dit zijn de hoofdkenmerken:  (1) Anders, (2) Intens en (3) Snel.

Hoofdkenmerk 1. Anders 

Als hoogbegaafde ben je fundamenteel anders bedraad. Je voelt je anders, je ziet en doet anders.

Hoewel je hoogbegaafd kunt zijn zonder dat dit wordt opgemerkt of vastgesteld, merk je dat zelf wel. Als hoogbegaafde voel je je al vanaf jonge leeftijd tot diep in je kern anders. Ook al is het anders-zijn voor jou gevoelsmatig heel duidelijk, wat jou precies anders maakt is echter nog best moeilijk uit te leggen of onder woorden te brengen.

Het anders-zijn kan voelen alsof je een soort van alien bent in deze wereld en het kan voelen alsof je op de verkeerde plek bent geboren of in de verkeerde tijd.

Vanwege het anders-zijn is het vaak lastiger om de aansluiting te vinden met de meeste (niet-gelijkgestemde) mensen om je heen.

Het is alsof er steeds een onzichtbaar muurtje tussen jou en anderen instaat. Het is alsof je op een feestje achter de bar staat, of de keeper bent van het elftal dat net gescoord heeft; je bent er wel bij, maar je hoort er net niet helemaal bij. Dit kan een diep gevoel van eenzaamheid geven.

Het gevoel van anders zijn is vooral sterk aanwezig in omgevingen waarin je weinig of geen gelijkgestemden treft. Als je bent opgegroeid in een omgeving met genoeg gelijkgestemden, is dit gevoel van anders-zijn een heel stuk minder of mogelijk zelfs bijna niet voelbaar.

Het anders-zijn brengt mee dat je anders in de wereld staat en anders tegen de wereld aankijkt. Je ziet wat anderen niet zien, of op een andere manier. Tegelijkertijd blijkt dat wat jij heel logisch vindt, voor anderen weer niet zo logisch of vanzelfsprekend blijkt te zijn, waardoor onbegrip en miscommunicatie ontstaat.

Wanneer jij steeds degene bent die dingen op een andere manier ziet, ga je op een bepaald moment ook aan jezelf twijfelen. Zeker als je erop gewezen wordt dat anderen niet zien wat jij ziet of dat wat jij ziet raar is.

Dit heeft een negatieve impact op jouw zelfbeeld en op het vertrouwen in je eigen intuïtie. Het maakt ook dat je kunt gaan twijfelen aan je eigen intelligentie. Dit speelt vooral als je niet weet van jezelf dat je anders ziet en doet. Dan kan het ook voor bepaalde problemen zorgen.

Omdat je dingen anders ziet en tot andere conclusies komt, handel je namelijk automatisch ook anders. Je interpreteert bijvoorbeeld vragen, opdrachten, toelichtingen en afspraken anders waardoor je (onbewust) dingen doet die niet de bedoeling zijn of dingen niet die juist wel de bedoeling zijn.

Wanneer je een voor jou passende plek in de samenleving hebt gevonden, zul je vooral ook de mooie kanten van het anders-zijn kunnen herkennen en benutten. Je bezit immers de gave om buiten de lijntjes te kleuren, te zien wat anderen niet zien en om tot andere, niet voor de hand liggende, oplossingen en inzichten te komen.

Als hoogbegaafde heb je ook andere begaafdheden. Meer hierover ontdek je in de gratis Introductie masterclass over hoogbegaafdheid. Vraag deze masterclass hier gratis aan.

Hoofdkenmerk 2. Intens

Het anders-zijn gaat nauw samen met het tweede hoofdkenmerk ‘Intens’. Als hoogbegaafde ben je, doe je en ervaar je intens.

Vanuit het intens-zijn kunnen anderen jou op de eerste plaats als intens ervaren. Hoogbegaafden worden daarom regelmatig wat ik noem een beetje ‘TE’ genoemd.

Denk bijvoorbeeld aan: te druk, te emotioneel, te dromerig, te gevoelig, te betweterig, te kritisch, te perfectionistisch of te moeilijk. Je zult ongetwijfeld bij jezelf meteen herkennen welke ’te’ jij weleens genoemd bent.

Als hoogbegaafde word je vaak ook aangesproken op die intensiteit. Anderen zeggen bijvoorbeeld: ‘Stel je niet zo aan,’ en, ‘Waarom doe je toch altijd zo moeilijk?’, ‘Waarom trek jij je alles toch zo aan?’ of, ‘Jij weet ook altijd alles beter’.

Wanneer je vaak ‘TE’ wordt genoemd, kun je herkennen dat je functioneert in een omgeving waar je blijkbaar niet jouw natuurlijke energie en enthousiasme in kwijt kunt. Als gevolg ga je dan de jezelf op de rem zetten en creëer je een leven waarin je tegen jouw eigen natuur in leeft. Dat kost enorm veel energie.

Het is ook juist jouw intens-zijn, het zijn juist jouw ‘te-‘s die jou maken wie jij bent en het mogelijk maken om te doen wat voor jou de bedoeling is.

Het is daarom belangrijk dat jij jezelf leert kennen. Dat je weet wie je bent, wat jij wilt, nodig hebt en kunt (jouw blauwdruk). Want wanneer je in lijn leeft met jouw blauwdruk kun je de omgevingen gaan vinden of creëren waarin jouw intens-zijn benut én gewaardeerd wordt.

Een tweede onderdeel van het hoofdkenmerk Intens is dat je een vergroot verlangen hebt naar bepaalde prikkels en een grotere gevoeligheid hebt voor bepaalde prikkels.

Deze sterke reactie op prikkels is beschreven door de Poolse psycholoog, psychiater en arts Kazimierz Dąbrowski. Hij benadrukte dat deze gevoeligheid en intensiteit kenmerkend is voor hoogbegaafden.

Daar waar de term hoogbegaafdheid voor mensen soms ongrijpbaar is, geven de overexcitabilities van Dabrowski een mooi totaalplaatje. Kazimierz Dabrowski ziet de overexcitabilities als iets bijzonders, een soort superkracht. Hij heeft de volgende 5 beschreven:

1) Intellectuele overexcitability

Kenmerken zijn een enorme nieuwsgierigheid, het stellen van diepgaande vragen, goede concentratie, hyperfocus op iets wat je interesse gewekt heeft en jou intrigeert, een probleemoplossend vermogen en theoretisch denken.

Je hebt een ongelofelijk snelle geest die altijd kennis wil vergaren en je bent steeds op zoek naar begrip, waarheid en oplossingen voor problemen. Je verslindt informatie om je leerhonger te voeden en je houdt van mentale uitdagingen.

Je kunt lang rustig zitten nadenken over jezelf. Je bent vaak bezig met morele aangelegenheden en zaken die met eerlijkheid te maken hebben. Je bent een onafhankelijke denker en een scherpe observator die ongeduldig kan worden als anderen jouw opwinding niet delen of niet in jouw tempo meelopen.

2) Overexcitability van de verbeeldingskracht

Op jonge leeftijd had je denkbeeldige vriendjes waarmee je gecompliceerde plannen beraamde, meestal met veel drama.

Op jonge leeftijd kon je feit en fictie nog weleens mengen en in de klas was je met je gedachten regelmatig afgedwaald naar een denkbeeldige eigen wereld. Er werd daardoor ook wel gezegd dat je afwezig en dromerig overkwam. Je was of bent graag bezig met fantasiespellen en dagdromen en het in je hoofd van alles uitdenken en voor je zien.

Je hebt een rijke verbeelding, kunt analytisch denken en ook het gebruik van metaforen is kenmerkend.

3) Emotionele overexcitability

Intense, extreme en complexe emoties zijn kenmerkend voor deze overexcitability. Je hebt een verhoogde belangstelling voor, en reactie op je omgeving, je hecht je sterk aan mensen, plaatsen, symbolen en dingen en je wordt weleens beschuldigd van ‘overreageren’.

Op jonge leeftijd had je driftbuien en kon je in woede uitbarsten als je een spelletje verloor, je buitengesloten voelde of als dingen niet gingen zoals jij dat wilde.

Als hoogbegaafde volwassene ben je vaak betrokken bij sociale kwesties waarbij je vanuit idealisme iets wilt betekenen. En je hebt een sterk rechtvaardigheidsgevoel waarbij je heftige emoties kunt ervaren als iets in jouw ogen oneerlijk of onrechtvaardig is.

4) Psychomotorische overexcitability

Kenmerken zijn de verhoogde prikkelbaarheid van het zenuwstelsel en een vergrote capaciteit op het gebied van actief en energiek zijn. Je houdt van bewegen om het bewegen en je hebt een overschot aan energie, vaak gemanifesteerd in snelle speeches, vurig enthousiasme en een behoefte aan (intense) fysieke activiteit en actie.

Als je emotioneel gespannen bent, kun je onafgebroken gaan praten, impulsief handelen, nerveus worden, een intense gedrevenheid laten zien (workaholism), dwangmatig gaan handelen, competitief worden of je zelfs gaan misdragen.

5) Zintuiglijke overexcitability 

Jouw zintuigen (zien, ruiken, voelen, aanraken, horen) werken intensiever en de door de zintuigen opgevangen informatie wordt intenser ervaren.

Hierdoor kun je bijvoorbeeld intens last hebben van het labeltje in je t-shirt. De structuur van bepaald voedsel, fel licht en hard of hoog geluid kun je als zodanig vervelend ervaren, dat het je in de weg staat van normaal functioneren.

Het bovengemiddeld waarnemen met jouw zintuigen kun je ervaren als een last. Aan de andere kant kun je er intens plezier aan beleven. Je kunt bijvoorbeeld intens genieten van muziek, natuur, taal, kunst of eten.

Voor veel hoogbegaafden zijn de overexcitabilities van Dabrowski een gemakkelijke manier om beter te begrijpen wat hoogbegaafdheid meebrengt. Wanneer je iemand in jouw omgeving meer wilt uitleggen over hoogbegaafdheid, kun je daarom beginnen met de verwijzing naar de overexcitabilities.

Hoofdkenmerk 3. Snel

Onderdeel van dit hoofdkenmerk is op de eerste plaats de bovengemiddelde intelligentie. Verderop in dit artikel gaan we hier verder op in. Voor nu is het goed om te weten dat er verschillende vormen van intelligentie zijn en dat een bovengemiddelde intelligentie NIET betekent dat je altijd hoge cijfers haalde.

Naast de bovengemiddelde intelligentie is ook het voorlopen in de ontwikkeling een belangrijk onderdeel van het kenmerk ‘Snel’. Zo wordt bij baby’s gezien dat ze al vroeg glimlachen, oogcontact maken en alerter zijn. Ze kijken ‘wakker’ of ‘onderzoekend’ uit de ogen en ze kunnen al vroeg lopen, of later, maar dan zonder het vallen en opstaan.

Er vindt soms ook sprongsgewijze ontwikkeling plaats in de zin dat ze ineens iets al meteen kunnen. Sommige hoogbegaafden slaan bijvoorbeeld de kruipfase over.

Als hoogbegaafde kun je bovendien vaak eerder lezen en/of praten dan leeftijdsgenoten, of later maar dan wel al meteen met volzinnen.

Daarnaast heb je als hoogbegaafde sneller iets in de vingers, ben je op school sneller in het begrijpen van de lesstof en heb je ook minder herhaling nodig dan leeftijdsgenootjes.

Als hoogbegaafde kun je daarom terugkijkend op je schooltijd herkennen dat je vooral vaak hebt moeten wachten tot leeftijdgenootjes bij waren.

Ook kenmerken als perfectionisme, het hebben van een goed geheugen en de bovengemiddelde hoeveelheid aan waarom-vragen, kunnen op jonge leeftijd al naar voren komen.

Daarbij is het wel zo dat je als hoogbegaafd kind een ontwikkelingsvoorsprong kunt hebben, maar tegelijkertijd op sociaal of emotioneel niveau niet voorloopt.

Op latere leeftijd merk je het voorlopen in de zin dat je regelmatig 10 stappen voorloopt op de mensen om je heen. Jij ziet al wat oplossingen en kansen zijn, maar anderen kunnen je daarin vaak niet volgen of bijhouden.

Het kenmerk ‘Snel’ brengt ook mee dat je snel kunt denken en schakelen. Dit betekent overigens niet dat je altijd snel reageert. Het gaat erom dat de processen in je hoofd snel gaan, dat jouw gedachten zich als een razende opvolgen en dat je daardoor ook snel verbanden legt en processen doorziet.

Vanwege het snel dingen in de vingers hebben en het verlangen naar intellectuele prikkeling kun je ook bovengemiddeld snel jouw interesse ergens in verliezen en daardoor in werk en/of in relaties snel weer uitgekeken zijn (lees hier meer over in dit artikel: hoogbegaafd en snel verveeld).

Dit snel verveeld en snel uitgekeken zijn op werk of bepaalde mensen, kan als een groot frustratiepunt voelen. Maar vaak is dat vooral omdat we ergens hebben geleerd dat dit niet mag, niet goed is. We hebben geleerd dat we iets moeten kiezen en daarbij moeten blijven, maar dat is voor jou als hoogbegaafde niet altijd de bedoeling. 

Ook hier speelt het helder hebben van jouw blauwdruk een belangrijke rol. Want als je weet wat klopt voor jou en past bij jouw weg, dan kun je steeds volgende stappen zetten in het verlengde daarvan.

Zo zet je stappen voorwaarts, in plaats van zijwaarts, en kun je de benodigde uitdaging vinden in wat je doet terwijl je jouw skill-set verder ontwikkelt. Daardoor kun je iets gaan vinden wat voor langere tijd jouw aandacht kan behouden.

Ontdek meer over de drie hoofdkenmerken. Bekijk de gratis Masterclass over hoogbegaafdheid.

Zijn alle hoogbegaafden ook HSP?

Er zijn hoogbegaafden die zich ook herkennen in de kenmerken van hoogsensitiviteit. Het is echter niet zo dat alle hoogbegaafden ook hoogsensitief zijn.

Overigens zien wij bij sensitieve hoogbegaafden wel dat de eigen sensitiviteit niet altijd herkent of erkent wordt. Dit is vooral het geval wanneer er sprake is geweest van een omgeving die niet goed heeft aangesloten. Wanneer jij je namelijk veel moet aanpassen, wordt het een overlevingsmechanisme om het gevoelsaspect af te sluiten.  

Hoogbegaafden zijn bovendien vaak wat meer denk-georiënteerd en kunnen heel erg in het hoofd zitten. Als het voelen minder ruimte heeft gehad, minder ontwikkeld is, wordt het gemakkelijk aan de kant gezet en als niet “dienend” ervaren.

Juist het vinden van een balans tussen denken en voelen, maakt dat je steviger in het leven staat en ook vol kunt leven. Dat begint met zelfkennis.

Zijn alle HSP’ers ook hoogbegaafd?

Gekeken naar de cijfers, komt HSP ongeveer bij 1 op 5 mensen voor. Hoogbegaafdheid komt bij 2 à 3% van de bevolking voor. Dit betekent dat een meerderheid van de hoogsensitieve mensen niet hoogbegaafd is. Overigens lijkt 2-3% weinig, maar in aantallen is dat nog best veel.

Ben ik hoogbegaafd? Hoe weet ik dat?

Wanneer je nieuw bent in de HB-ontdekkingsreis en herkenning vindt in de kenmerken van hoogbegaafdheid, kun je het zonder externe bevestiging wellicht moeilijk vinden om jezelf hoogbegaafd te noemen.

In deze ontdekkingsreis zijn we geneigd het al meteen zeker te willen weten. Maar de uitnodiging is hier om meer over hoogbegaafdheid te gaan ontdekken en om op die manier kennis te maken met wat hoogbegaafdheid voor jou kan betekenen.

Uit ervaring weten we dat je vaak diep van binnen wel voelt dat hoogbegaafdheid relevant is voor jou. Hoogbegaafden omschrijven het bijvoorbeeld als thuiskomen als ze beginnen te lezen over hoogbegaafdheid. Of ze worden emotioneel omdat ze eindelijk iets lezen wat ze nooit eerder onder woorden hebben kunnen brengen.

Dit kan ook samengaan met een gevoel van verbazing, opluchting en de gedachte: waarom heb ik dit niet eerder geweten?

Als het lezen en horen over hoogbegaafdheid ook maar een beetje resoneert bij je, ga er dan in ieder geval meer over ontdekken. Want hoogbegaafdheid heeft invloed op alle onderdelen van je leven, en dan kun je maar beter begrijpen hoe dat is op gebied van jou leven, werk en relaties. 

Hoe kan ik hoogbegaafdheid officieel laten vaststellen?

Hoogbegaafdheid is geen stoornis en komt daarom niet voor in de DSM. Daarom spreken we niet van de diagnose hoogbegaafdheid, maar van het vaststellen van hoogbegaafdheid. Dit wordt gedaan aan de hand van een begaafdheidsonderzoek en/of IQ-test.

Als je een IQ-test overweegt, houd er dan wel rekening mee dat er genoeg situaties denkbaar zijn waardoor je tijdens het afnemen van de test niet optimaal presteert. Denk aan faalangst of slecht geslapen hebben. Daarbij is de IQ-test maar een momentopname en meet het niet alle vormen van intelligentie.

Wanneer uit de IQ-test geen bovengemiddelde intelligentie naar voren komt, hoeft dat dan ook niet te betekenen dat je niet hoogbegaafd bent. Een IQ-test kan hoogbegaafdheid daarom wel bevestigen, maar niet uitsluiten.

Als het voor jou nodig of belangrijk is om je te laten testen, doe dit dan altijd bij iemand die kennis en weet heeft van hoogbegaafdheid.

Het belangrijkste is vooral dat je niet te lang blijft hangen in de vraag ‘ben ik hoogbegaafd?’ Maar dat je vooral kijkt naar waar jij je in herkent en wat dat voor jou en jouw leven, werk en relaties betekent.

Heb jij je herkend in de kenmerken van hoogbegaafdheid en heb je ooit al jouw intelligentie laten testen waaruit een bovengemiddelde intelligentie bleek? Dan mag je er vanuit gaan dat er sprake is van hoogbegaafdheid.