Kenmerken van hoogbegaafdheid

Hoe herken je hoogbegaafdheid? Wat zijn de kenmerken en signalen? En hoe weet je zeker dat je hoogbegaafd bent? Dit zijn ongetwijfeld vragen die je hebt als je herkenning hebt gevonden in bepaalde kenmerken.

Om maar met het begin te beginnen. Hoogbegaafdheid is eigenlijk simpel gezegd een andere manier van bedraad zijn in combinatie met een bovengemiddelde intelligentie. Deze andere bedrading zorgt ervoor dat je net iets anders in de wereld staat, net iets anders tegen dingen aankijkt en net iets andere kwaliteiten en eigenschappen bezit.

Als je dit niet van jezelf weet, zul je het moeilijk vinden om te begrijpen waarom anderen dingen doen op een manier die in jouw ogen onhandig of omslachtig is. Als je vaak de enige bent die ziet dat het anders kan, ga je als logisch gevolg bovendien steeds meer aan jezelf twijfelen. Dit kan ervoor zorgen dat je het vertrouwen verliest in je eigen kompas en intuïtie en dat je gaat twijfelen aan je eigen intelligentie. Zeker omdat je je eigen kwaliteiten vaak als vanzelfsprekend ziet en vooral ziet waar jij minder goed in bent en waar je (negatief) in opvalt. Veel hoogbegaafden bestempelen zichzelf daarom onterecht niet als hoogbegaafd.

Intenser zijn, sneller denken en jezelf herkennen in hoogbegaafdheid

Naast het anders zijn en zien, beleef en ervaar je ook intenser. Zo kun je ergens bij binnenkomst al meteen de sfeer aanvoelen, emoties van anderen oppikken en snel inschatten hoe mensen in deze omgeving met elkaar omgaan en wat ervan jou verwacht wordt. Je kunt overspoeld raken door de emoties die je ervaart en het moeilijk vinden om de scheidslijn te vinden tussen wat van jou is en wat van de ander is. Bepaalde prikkels voel en verwerk je bovendien intensiever. Dit kan leiden tot overprikkeling en als deze overprikkeling aanhoudt, tot een burn-out.

Kenmerkend voor hoogbegaafdheid is daarnaast dat je sneller denkt dan anderen en daardoor stappen voorloopt op de meeste mensen om je heen. Jij rijdt als het ware in een sportauto waarin je 200km per uur kan, maar de mensen om je heen rijden overal 50km per uur. Hierdoor ervaar je dat je op de rem staat terwijl je juist zo graag door wilt. Dit is enerzijds erg vermoeiend. Anderzijds wordt het als frustrerend ervaren dat anderen je niet kunnen bijhouden, niet zien wat voor jou zo overduidelijk is en niet meebewegen als actie nodig is om bepaalde problemen te voorkomen.

Door beter te begrijpen wat hoogbegaafdheid is, wat de kenmerken zijn en wat het voor jou meebrengt, zul je ook beter begrijpen wat jij nodig hebt. Je gaat makkelijker herkennen in welke omgevingen jij tot je recht komt en minder vaak het gevoel hebben dat het aan jou ligt; dat jij gek, dom of raar bent.

Wanneer ben ik dan hoogbegaafd?

Zoals gezegd is een onderdeel van hoogbegaafdheid de bovengemiddelde intelligentie. Je bent officieel hoogbegaafd als je op een erkende IQ-test een IQ-score van boven de 130 scoort. Toch vinden wij dit bij Gifted People te kort door de bocht. Een IQ-score alleen maakt namelijk nog niet hoogbegaafd maar alleen hoogintelligent. Net zo belangrijk zijn de zijnskenmerken van hoogbegaafdheid. Denk aan het anders zijn, het intenser voelen en ervaren en het sneller denken. Bovendien is de uitslag die uit een IQ-test komt niet altijd de juiste. Zo komt het regelmatig voor dat hoogbegaafden lager scoren op een IQ-test vanwege spanning, faalangst of het anders interpreteren van de vragen. Als je onder de 130 scoort, sluit hoogbegaafdheid dan dus niet meteen uit.

Bij Gifted People hanteren wij het uitgangspunt dat hoogbegaafdheid aannemelijk is als jij je herkent in de hoofdkenmerken van hoogbegaafdheid: anders, intens en snel. In dit artikel lees je meer over wat deze kenmerken precies inhouden: ‘Hoe weet ik of ik hoogbegaafd ben?. En wanneer ben je hoogbegaafd?’ Je kunt ook onze hoogbegaafdheid test doen: HB test.’

Herken je jezelf in de kenmerken, maar denk je dat iedereen zich daar wel in zal herkennen? Weet dan dat we vaak geneigd zijn om aan te nemen dat wat bij ons zo is bij anderen ook zo zal zijn. Bij Gifted People hebben we bijvoorbeeld ook veel mensen gezien die zich totaal niet in de kenmerken herkende.

Wij krijgen overigens vrijwel dagelijks de vraag: ‘Ben ik hoogbegaafd?’ van mensen die het ebook hebben gelezen of een masterclass hebben gevolgd. Het is begrijpelijk dat je antwoord wilt op deze vraag, maar de zoektocht naar dat antwoord staat je in de weg van de veel belangrijkere vraag: ‘In welke kenmerken herken ik mij, en wat betekent dit voor mij, voor mijn leven en voor wat ik nodig heb?’

Er zijn overigens kenmerken die ook voorkomen bij hoogsensitiviteit. Dat maakt dat de grens tussen hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid soms moeilijk te zien is. Ons advies is om je in hoogbegaafdheid te verdiepen als je herkenning vindt in de signalen en kenmerken die je op deze pagina vindt.

9 kenmerken van hoogbegaafd zijn bij kinderen

Hoogbegaafdheid bij kinderen brengt verschillende signalen mee. Deze hoeven niet allemaal op te vallen. Sommige signalen komen bij het ene kind meer naar voren dan bij het andere kind.

De negen kenmerken van hoogbegaafdheid bij kinderen zijn in ieder geval:

1. Nieuwsgierig en kritische ingesteld; Stellen heel veel vragen, willen graag weten hoe en waarom iets gedaan wordt of moet worden. Wijzen mensen op inconsistenties en ‘fouten’ en stellen soms onbewust onbeleefde vragen.
2. Voorsprong in de ontwikkeling: Beginnen eerder met praten, lopen of lezen. Soms doen ze dit later, maar dan wel meteen perfect: praten met volzinnen en lopen zonder vallen en opstaan. Ze hebben vergeleken met leeftijdsgenootjes een uitgebreidere woordenschat en volwassen taalgebruik. Dit kan er soms toe leiden dat de executieve functies onderontwikkeld blijven, daar je de lesstof sneller onder controle had en minder kans had om te plannen en organiseren van je werk.
3. Ongebruikelijk goed geheugen: Kunnen gemakkelijk gebeurtenissen en informatie onthouden als het hun interesse heeft of indruk heeft gemaakt.
4. Leergierig en breed geïnteresseerd: Hebben een groot verlangen naar het vergaren van kennis en nieuwe informatie. Soms met hyperfocus op één onderwerp, wat obsessief kan overkomen. Soms wisselend van de ene naar de andere interesse. Het wordt hen dan verweten dat ze ‘nooit iets afmaken’.
5. Sterke fantasie en creativiteit: Hebben denkbeeldige vriendjes of gaan volledig op in hun eigen wereld en fantasieën. Hebben een opmerkelijk en associatief gevoel van humor. Dit kan zich uiten in woordgrapjes en in het opmerken van inconsistenties en nuances die leeftijdsgenootjes vaak ontgaan. Lees hier direct meer over creatieve hoogbegaafdheid.
6. Asynchrone ontwikkeling: Lopen in de ontwikkeling uit de pas met zichzelf. Kunnen bijvoorbeeld al zien hoe ze iets willen, al weten hoe iets moet, maar nog niet de verfijnde motoriek hebben om het te maken. Zijn vaak cognitief al verder dan de sociale en emotionele ontwikkeling. Daardoor kan een hoogbegaafd kind heel volwassen en wijs overkomen.
7. Complex en divergent denken: Hebben een andere manier van denken en een voorkeur voor ingewikkelde taken. Denken vaak moeilijker dan nodig waardoor ze moeite hebben met simpele taken, vragen en opdrachten. Kunnen snel verbanden leggen en daarmee tot onverwachte en ongewone inzichten en oplossingen komen.
8. Sensitiviteit en intensiteit: Ervaren bovengemiddeld veel prikkels en ook intenser. Zijn zich vaak al vroeg bewust van de eigen emoties en wanneer ze deze uiten, worden ze door de omgeving regelmatig bestempeld als ‘te’ (te emotioneel, te gevoelig, te overdreven, te perfectionistisch, te kritisch).
9. Sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel: Kunnen intens reageren op iets wat oneerlijk, onredelijk of onrechtvaardig voelt of niet klopt met wat is afgesproken. Hierdoor kunnen machtsstrijden ontstaan met volwassenen.

Het is voor zowel ouders van hoogbegaafde kinderen als de kinderen zelf ontzettend belangrijk om in een zoektocht te achterhalen wie zij zijn om zodoende hun kwaliteiten maximaal te benutten. Welk onderwijs past bij mijn hoogbegaafde kind? Hoe kunnen we de beste situatie creëren voor mijn kind, zodat zowel in de sociale kring als in het onderwijs (en later met werk) de kwaliteiten volledig worden benut.

Signalen van hoogbegaafdheid bij volwassenen

De signalen en kenmerken die je kunt herkennen bij hoogbegaafde volwassenen lijken op de signalen van hoogbegaafde kinderen. Dat is natuurlijk ook logisch omdat hoogbegaafdheid niet verdwijnt. Toch zijn er een paar verschillen.

Zo is bij de meeste hoogbegaafde volwassenen de asynchrone ontwikkeling rechtgetrokken. Dit is echter wel afhankelijk van de omgeving en de geboden ondersteuning. Een hoogbegaafd kind zonder de juiste ondersteuning en zonder gelijkgestemden om zich heen, heeft het moeilijker om zich sociaal en emotioneel te ontwikkelen. Dit gebeurt namelijk aan de hand van ontwikkelingsgelijken. Daardoor kan het sociale en het emotionele onderontwikkeld zijn gebleven en blijft het cognitieve voor op het sociale en emotionele.

Hoewel bij hoogbegaafde volwassen de denkbeeldige vriendjes geen signaal meer zullen vormen, uit de creativiteit zich nog wel in andere manieren. Bijvoorbeeld in de vorm van humor, het bedenken van een nieuw idee of het creëren van iets nieuws in de vorm van schrijven, muziek, kunst, en dergelijke.

Intellectuele uitdaging voor hoogbegaafde volwassenen

Vanwege de kenmerken die hoogbegaafdheid meebrengen, zoals een verhoogd verlangen naar intellectuele uitdaging en het anders in de wereld staan, zijn signalen van hoogbegaafdheid die vooral bij volwassenen zichtbaar worden:

1. Snel uitgekeken raken op werk, vriendschappen en partners.
2. Vaker van baan wisselen dan de meeste mensen in de omgeving. Daarom vaak gezien als de chronische job-hopper die het nooit ergens “volhoudt”.
3. Moeite met het maken van echt contact met andere mensen (niet-gelijkgestemden) vanwege het net niet met elkaar meekunnen in dezelfde gespreksfrequentie.
4. Te snel gaan voor collega’s en leidinggevenden in de gedachtegang. Daarom vaak teruggefloten worden of niet begrepen.
5. Hoge verwachtingen aan zichzelf stellen, en ook aan anderen. Daarom vaak teleurgesteld in anderen (‘waarom zien zij nou niet dat…’) en in zichzelf omdat de opgestelde maatstaven eigenlijk hoger waren dan wat mogelijk is.
6. Overprikkeld raken in drukke en/of nieuwe omgevingen en daardoor gaan disfunctioneren of oververmoeid raken.

Hoogbegaafdheid niet altijd goed te herkennen

In sommige gevallen wordt hoogbegaafdheid overigens moeilijker te herkennen. Zo kan een hoogbegaafde volwassene die vroeger vaak te horen heeft gekregen een beetje ‘te’ te zijn zich gaan inhouden en daardoor zo aangepast zijn dat de ‘te’s’ bijna niet meer opvallen. Dit brengt echter wel andere signalen en problemen mee zoals oververmoeidheid, burn-outs en depressies. Dan worden de gevolgen van een niet-passende omgeving een signaal.

Belangrijk is dat er altijd wordt gekeken naar de onderlaag en dat er niet behandeld wordt op oververmoeidheid, depressie of burn-out omdat daarmee de oorzaak niet aangepakt wordt. Het is cruciaal dat hoogbegaafdheid gezien en erkent wordt. Als je herkenning vindt in de kenmerken, ga jezelf er verder in verdiepen. Ook als je nog twijfelt. Onderzoek wat het voor jou betekent. Leer jezelf beter kennen in de vorm van zelfonderzoek. Dat is waar je de antwoorden vindt die je zoekt. Als je dat moeilijk vindt, maak dan gebruik van een programma of traject. Gun het jezelf om de inzichten op te doen die jij nodig hebt om meer uit jezelf en het leven te kunnen halen.

Wat zijn de kenmerken van uitzonderlijk hoogbegaafdheid?

We benoemden eerder al de ondergrens van hoogbegaafdheid in de vorm van een IQ-score van 130. Er zijn echter ook kinderen en volwassenen die een intelligentie van 145+ hebben. Dan spreken we van uitzonderlijk hoogbegaafd.

Kenmerkend voor uitzonderlijk hoogbegaafden is dat deze kinderen en volwassenen beschikken over buitengewone hoge cognitieve vermogens, een hoge (emotionele) intensiteit en een andere manier van interacteren met de wereld. Dit maakt dat ze opvallen. Ze hebben vaak een ver ontwikkelde woordenschat die door leeftijdsgenoten niet gedeeld en begrepen wordt. Bij deze kinderen ontstaat op jonge leeftijd vaak een ontwikkelingsprobleem. De afstand naar leeftijdsgenoten is namelijk te groot. Dit kan leiden tot sociale isolatie en er kan onterecht gedacht worden dat er sprake is van een stoornis.

Hierbij valt overigens ook op dat er een verschil is in hoe hoogbegaafdheid tot uiting komt en in welke mate het aanwezig is. Een hoogbegaafde met een IQ van 160 kan bijvoorbeeld net zo goed tegen communicatie uitdagingen aanlopen met hoogbegaafden die een IQ hebben van 130, als hoogbegaafden met een IQ van 130 en niet-hoogbegaafden samen kunnen ervaren. Dat je allebei hoogbegaafd bent, maakt dus niet per se dat je op dezelfde frequentie functioneert en communiceert. Dat is altijd afhankelijk van hoe ver je van elkaar afligt qua intelligentie, denksnelheid en (emotionele) intensiteit.

Uitzonderlijk hoogbegaafden kunnen daarnaast ook opvallen in negatieve zin. Vanwege een gebrek aan uitdaging vertonen ze dan storend gedrag in de klas of in de werksituatie. Ze zijn leerkrachten, collega’s en leidinggevenden bovendien vaak te slim af waardoor er machtsstrijden kunnen ontstaan. Dat kan zorgen voor onprettige situaties en in sommige gevallen zelfs tot sociaal isolement.

Hoe kun je omgaan met hoogbegaafdheid?

Omgaan met hoogbegaafdheid begint bij het leren kennen van je eigen bedrading. We spreken bij Gifted People over je blauwdruk. Deze blauwdruk gaat over wie jij bent, wat jij wilt en wat jij nodig hebt. Hoe beter je dit begrijpt, des te makkelijker het wordt om om te gaan met de valkuilen en uitdagingen die komen kijken bij hoogbegaafdheid.

Jezelf kennen is bovendien de basis om omgevingen en omstandigheden voor jezelf te vinden en te creëren waarin jij tot je recht komt, plezier hebt in wat je doet en jouw unieke gaven kunt gaan inzetten. Bovendien vergroot je daarmee de kans om gelijkgestemden te treffen en om goede relaties op te bouwen.

Omdat je als hoogbegaafde anders bedraad bent, is het goed om te weten dat je vaak andere verwachtingen hebt van mensen met wie je een relatie hebt. Of het nu een vriendschap is, een zakelijke relatie of een partnerrelatie, je bent vaak geneigd om bovengemiddelde verwachtingen op te leggen omdat je dit ook van jezelf verwacht. Dit kan leiden tot teleurstelling, frustratie en ruzie. Alleen al hierom is het waardevol dat je begrijpt hoe jij bedraad bent en wat een eerlijke en reële verwachting is van de ander. Je kunt dit vervolgens met elkaar bespreken en op tafel leggen wat voor relatie jullie wensen. Je gaat merken dat er hierdoor al minder druk op de relaties staat die je hebt en dat je meer plezier haalt uit het samenzijn.

Wil je jouw unieke gaven kunnen inzetten in je werk? Dan zul je tijd en energie moeten investeren in het proces van zelfkennis. Zorg dat je precies weet wat jij nodig hebt in je werkende leven en wat jouw werkvoorwaarden zijn. Dan kun je daarna jouw werk hierop gaan inrichten. Je zult merken dat dit de basis is om plezier en voldoening te kunnen halen uit je werk. Lees daarover meer in het ebook ‘Hoogbegaafdheid en werk’ of in het boek ‘Nooit meer ruzie met je baas’.