Op weg naar iets wat nog niet bestaat. Het is aan te raden eerst het artikel: ‘Introductie over hoogbegaafdheid’  te lezen voor achtergrond informatie over de creatief begaafden.

Daar waar sommige van kinds af aan al precies weten wat ze willen worden en gedurende hun school carrière daar naartoe werken, zijn de creatief begaafden zich vaker niet dan wel bewust van wat voor hun de bedoeling is. Ze hebben geen duidelijke eindbestemming in gedachten in de vorm van een beroep dat zij willen beoefenen. Wel hebben ze genoeg (uiteenlopende) interesses, maar kunnen in de ‘beroepenlijst’ niet vinden waar ze echt enthousiast van worden; het is het allemaal net niet. In het beste geval wordt dan gekozen voor een opleiding die enigszins aansluit en waarvan verwacht wordt dat deze bijdraagt aan het vormgeven van het wenselijke toekomstig beroep, of in ieder geval semi-interessant is.

Creatief begaafden hebben een sterke drang naar nuttig bezig zijn; iets doen wat zin heeft en ergens toe leidt. Het zal in dat kader geen verassing zijn dat zij het bijzonder moeilijk hebben om een opleiding af te ronden enkel om een diploma op zak te hebben. Zeker als het niet aansluit op de eigen interesses of onvoldoende uitdaging biedt.

Versimpelde weergave van de reguliere route en de route van een creatief begaafde op gebied van onderwijs:

Andersom beredeneren

Bij de creatief begaafden is het bijna altijd onmogelijk om te beredeneren vanuit een eindbestemming omdat het nog onduidelijk is wat ze gaan doen, creëren of veranderen; het bestaat simpelweg nog niet. Ergens in hun organisme is het idee, de basis van de vernieuwing, al wel aanwezig en zal het aan de hand van (toekomstige) ervaringen verder vorm worden gegeven.

Als we niet weten wat het einddoel is, dan kan dus ook niet worden gezien welke stappen daar naartoe gaan leiden. En daarmee komen we op het aller-moeilijkste stuk. De enige manier voor een creatief begaafde om te ontwikkelen wat hij of zij te ontwikkelen heeft, is namelijk om de stappen te gaan zetten die nu relevant lijken, ook al kan nog niet verklaard worden waarom dat zo is. Het uitgangspunt hierbij is dat: zelfs als je nog niet weet hoe het uiteindelijk gaat worden, je nog steeds stappen kunt zetten om er te komen. Het toekomstbeeld gaat zich gedurende de reis namelijk verder vormen aan de hand van de dingen die je leert, de mensen die je spreekt en de plekken die je bezoekt. Op basis daarvan zet je steeds weer nieuwe stappen. Leven in het verlengde van je aspiraties en drijfveren zorgt ervoor dat je precies datgene ontwikkelt wat je nodig hebt om te kunnen doen wat je in het leven te doen hebt.

Dit uitgangspunt brengt echter 2 hindernissen mee waar creatief begaafden regelmatig tegenaan lopen:

1. je kunt nog niet uitleggen wat je gaat doen en waarom; je weet alleen dat je ergens mee aan de slag moet en graag wilt, en je weet daarnaast ook nog niet waar en wanneer het gaat samenkomen;

2. de meeste mensen zullen niet begrijpen wat je doet en je adviseren om zekerheid te kiezen en jouw ideeën en wensen te laten varen (want: onmogelijk, onrealistisch, valt geen geld mee te verdienen)

Je moet stevig in je schoenen staan, wil je in staat zijn om jouw eigen pad te belopen. Dat is ook  1  van de redenen waarom creatief begaafden vaak terecht komen in een niet-passende omgeving. Het is moeilijk dicht bij jezelf te blijven als de meerderheid om je heen overtuigt is van een ander standpunt. Bovendien wordt van de creatief begaafde van kinds af aan al verwacht een richting te kiezen en te belopen die niet perse wenselijk is. Hoewel, vanuit goede bedoelingen, wordt gezegd dat het belangrijk is om een opleiding te volgen, is het behalen van een diploma voor veel creatief begaafden niet nodig of zelfs tijdsverspilling; het leidt af van de rol die de creatief begaafde in de samenleving te vervullen heeft; het ontwikkelen van iets nieuws of het verbeteren van iets wat er al is.

Ontstaan van nieuwe opleidingen aan de hand van een nieuw beroep

In deze context is het relevant om te benoemen dat een opleiding als doel heeft om mensen de benodigde kennis te verschaffen zodat zij een bestaand beroep kunnen uitoefenen. Het beroep komt dus voor de opleiding. Na het creëren van een nieuw beroep of product moeten er vanzelfsprekend ook weer opleidingen gemaakt worden voor de mensen die het nieuwe beroep gaan uitvoeren of het product gaan verkopen en/of gebruiken.

Als we als voorbeeld de persoonlijke computer nemen dan is er eerst iemand (de uitvinder) die de computer bedenkt en deze (evt. met een praktische partner) realiseert. Voor het maken en gebruiken van de computer is nog geen opleiding. Maar, nu de computer er is, moeten anderen ook leren hoe deze werkt en te gebruiken is. Speciaal daarvoor worden opleidingen ontwikkeld en ontstaan vervolgens specialismen: hardware, software, vormgeving, etc. waar ook weer opleidingen voor komen.

Het ontwikkelen van het ‘nieuwe beroep’ is vaak taak van de creatief begaafden en zij belopen daardoor eigenlijk een tegenovergestelde weg. Kort samengevat kan dit als volgt worden weergegeven:

normale samenleving:  volgen een opleiding —> beoefenen gewenst beroep

creatief begaafde: creëren nieuw beroep —> dragen kennis over in de vorm van opleiding

De proces aanpak

Bij de creatief begaafden is het uitgangspunt dus heel anders. Om hen op de juiste plek te brengen is het niet de vraag “wat wil je worden”?. Want het antwoord op die vraag bestaat nog niet. Veel belangrijker zijn de vragen, “waar liggen je interesses?”, “wat doe je het allerliefste”?, “waar maak jij je het meeste boos / zorgen over”?, etc. Een creatief begaafde leid je niet ergens naartoe, je helpt hem of haar met het vormgeven van het werk dat zij in de samenleving te doen hebben op basis van de unieke drijfveren en kwaliteiten die zij in zich dragen. En dat gaat regelmatig buiten het reguliere onderwijssysteem om.

Omdat het eindpunt nog onduidelijk is kan de creatief begaafde alleen verder geholpen worden met een proces aanpak: het in kaart brengen van wat al bekend is en dit gebruiken als startpunt voor het persoonlijk onderzoek. Dit betekent concreet dat iemand die zich aangetrokken voelt tot een bepaald onderwerp, dat onderwerp verder gaat uitdiepen en zich eigen gaat maken totdat hij/zij voldoende weet om door te gaan naar een volgend onderwerp. Dit proces gaat net zo lang door totdat de gemeenschappelijke deler duidelijk wordt: hetgeen waar de (schijnbaar onsamenhangende) interesses in samenkomen en de basis vormt voor iets nieuws. Hierbij is een persoonlijk maattraject noodzakelijk.

Procesbeschrijving: ‘vormgeven en komen tot de juiste bestemming’

Ontwikkelen versus onderhouden

De creatief begaafde is over het algemeen vooral geïnteresseerd in het ontwikkelen van iets nieuws of het veranderen van iets wat al bestaat, maar verliest vervolgens de interesse als het gaat om het onderhouden van het nieuwe. Zij vertellen dan liever andere mensen hoe het in stand gehouden moet worden en gaan zelf door om ergens anders iets nieuws te maken of te veranderen. Het wordt de creatief begaafden nog al eens verweten dat ze niets afmaken, te veel verschillende interesses hebben, of dat ze, net als het goed gaat en succesvol worden, hun interesse verliezen en ergens anders opnieuw beginnen. Dit heeft ook gevolgen voor het werk dat zij doen en de mate waarin zij een baan kunnen vasthouden.

Belemmeringen in het vinden van de juiste omgeving

Een van de grootste belemmerende factoren is dat de creatief begaafden opgroeien met de gedachte dat wat zij willen niet de bedoeling is. Dat wat zij het liefste willen, geen optie is. Het wordt of niet geaccepteerd – “daar kan toch geen geld mee verdiend worden” of er wordt gezegd dat het onmogelijk is. “Doe nou maar gewoon” is vooral in Nederland een veelgebruikte zin. En dat is precies niet de bedoeling voor de creatief begaafden, het is juist hun rol om niet te doen wat de rest doet, maar om vernieuwing en verandering te brengen. Dat kan alleen als zij niet de reguliere route belopen.

Bovendien staat het belopen van de reguliere route, haaks op het gevoel van de creatief begaafden. Hierdoor ontstaat een intern conflict tussen wat de omgeving verwacht en wat zij zelf denken dat de bedoeling is. Dit kan gevoelens van machteloosheid, boosheid en angsten met zich meebrengen. Iemand die lang in de pas heeft moeten lopen terwijl het eigen pad eigenlijk ergens anders heen leidt, gaat vanzelf (gedrags)problemen vertonen en zich depressief en onbegrepen voelen.