Als hoogbegaafde ben, denk en doe je anders, intenser en sneller dan de meeste mensen om je heen. Soms vertaalt dit zich er in dat je druk bent, je aandacht er niet goed bij kunt houden, snel verveeld bent, overprikkeld raakt of geen aansluiting vindt met je omgeving. 

Jij en je omgeving voelen ook dat je ‘afwijkt’ van de norm, maar het is niet altijd duidelijk waarom. De kans is groot dat je, om dat te kunnen verklaren, door anderen, of door jezelf, bent gewezen op bijvoorbeeld AD(H)D of hoogfunctionerend autisme. Misschien vond je, toen je de omschrijving daarvan las, een stuk herkenning, maar miste er toch nog iets of voelde je heel sterk dat dit het niet helemaal was.

Hoewel er tegenwoordig steeds meer informatie over hoogbegaafdheid te vinden en verkrijgen is gebeurt het nog regelmatig dat hoogbegaafden worden voorzien van een misdiagnose. Enerzijds omdat er ook nog veel misvattingen in omloop zijn over hoogbegaafdheid zijn en anderzijds omdat er nog te veel hulpverleners zijn die geen of weinig kennis over hoogbegaafdheid hebben. Sommig ‘eigenaardig’ gedrag dat voortkomt uit hoogbegaafdheid in combinatie met een niet-passende omgeving, kan bovendien lijken op gedrag dat kenmerkend is voor een stoornis. Als gevolg daarvan krijg je dan een (mis)diagnose die dat gedrag zou kunnen verklaren. 

Tip. Lees eerst dit artikel voor achtergrond informatie over hoogbegaafdheid.

LOCATION, LOCATION, LOCATION: DE KRACHT VAN DE OMGEVING

Als hoogbegaafde is de kans groot dat je jezelf niet meteen als hoogbegaafd erkent. Zeker niet als je hoogbegaafdheid ziet als iets waar je superslim voor moet zijn terwijl jij juist het gevoel hebt helemaal niet zo intelligent te zijn omdat je steeds tegen bepaalde dingen aanloopt. Wanneer je in een omgeving functioneert die niet past zul je bovendien regelmatig je onbegrepen voelen en een diepere connectie met gelijkgestemden missen. Omdat in je omgeving over het algemeen weinig gelijkgestemden te vinden zijn, word je ook niet uitgedaagd in het verder ontwikkelen van je sociale en communicatie vaardigheden. Dit heeft een negatieve invloed op je zelfbeeld en zelfvertrouwen.

Veel hoogbegaafden moeten bij gebrek aan beter (weten) functioneren in een onwenselijke en niet passende omgeving. Zij worden daarbij niet voldoende erkend in hun uitzonderlijke gaven en kwaliteiten en niet uitgedaagd en gestimuleerd om zichzelf verder te ontwikkelen en hun eigen interesses na te jagen. Dit brengt een aantal grote gevolgen mee, waaronder:

• niet tot uiting komen van de unieke gaven en kwaliteiten;
• verlies van identiteit vanwege het aanpassen;
• verlies van levenslust; depressiviteit en suïcidale gedachten;
• oververmoeidheid en burn-outs;
• sociale belemmeringen; willen en moeten afsluiten van de omgeving;
• negatieve emoties, zoals (faal)angst, boosheid, teleurstelling, schuld, schaamte;
• gevoelens van eenzaamheid en je onbegrepen voelen;
• gedragsproblemen, zoals weigeren te luisteren, (onlogische) regels overtreden, opstandigheid;
• onder je niveau (moeten) functioneren, niet geprikkeld en uitgedaagd worden in je ontwikkeling en in het najagen van je eigen interesses waardoor een bore-out kan ontstaan.

EMOTIONELE EN GEDRAGSPROBLEMEN: DE BASIS VAN EEN (MIS)DIAGNOSE

In geval van hoogbegaafdheid zijn de emotionele en gedragsproblemen die zich voordoen symptomen die wijzen op een omgevingsprobleem. In de praktijk vormt dit echter de basis van misdiagnoses, waaronder ADHD, ADD en (hoogfunctionerend) autisme. 

Overigens is het niet heel raar dat misdiagnoses plaatsvinden. De symptomen die ontstaan vanwege bovengenoemde oorzaken vertonen namelijk veel overeenkomsten met de symptomen die kenmerkend zijn voor diverse psychische afwijkingen vanuit de DSM-V. En omdat er binnen de reguliere zorg nog te weinig kennis en ervaring met betrekking tot hoogbegaafdheid is, kan het onderscheid tussen hoogbegaafdheid en daadwerkelijke stoornissen, niet of nauwelijks gemaakt worden. Overigens kan het ook nog voorkomen dat er sprake is van een combinatie van beide.

Het lastige van een misdiagnose is dat door het afgeven van een (mis)diagnose de niet-passende omgeving in stand gehouden en je als hoogbegaafde gedwongen wordt, je al dan niet met medicatie, aan te passen aan de omgeving. Dit verergert uiteindelijk de situatie omdat je daardoor nog verder van jezelf af komt te staan en allerlei emoties en gevoelens moet onderdrukken. 

Het is is dan ook altijd heel belangrijk om eerst te bekijken of er sprake is van een omgevingsprobleem voordat er behandeld wordt. Het kan daarbij slim zijn om de situatie te bespreken met een specialist op gebied van hoogbegaafdheid. Belangrijk is wel dat deze specialist kennis heeft van de verschillende vormen van hoogbegaafdheid, anders leidt dit juist tot meer teleurstelling.

Denken dat er iets mis is met je

Hoewel het fijn kan zijn dat er een naampje wordt gegeven aan iets waar je ‘last’ van hebt, heeft het afgeven van een misdiagnose ook tot gevolg dat je bewust of onbewust gaat geloven dat er iets mis is met je. Vervolgens word je naar deze gedachte behandeld en ga je misschien zelf ook vanuit deze gedachte handelen.

Door vanuit deze probleem-redenatie te denken wordt bovendien de focus niet gelegd op jouw unieke sterke eigenschappen, maar juist op de eigenschappen die (in deze situatie) onwenselijk zijn en hoe deze onschadelijk te maken zijn. Daarmee kom je nooit tot jouw recht, tot ontwikkeling van jouw potentieel of op de juiste plek.

Ter illustratie kan iemand die moeilijk stilzit, een hoge mate van dynamiek vertoont en constant grappen aan het vertellen is, in de klas als vervelend worden beschouwd. Een behandeling (met medicatie) zorgt er voor dat de hoogbegaafde zich kan aanpassen en zo in de (niet-passende) omgeving kan functioneren. De unieke karaktereigenschappen en emoties worden daarmee echter onderdrukt. Als we de situatie omdraaien en kijken naar de kwaliteiten van deze persoon in combinatie met de persoonlijke interesses, dan kan het zijn dat we te maken hebben met een podium dier; een cabaretier, entertainer, verteller. Om een publiek te entertainen, is een zekere mate van dynamiek nodig. We zouden immers niet snel geld betalen voor een cabaretier die heel rustig op het podium stilzit.

Er zijn helaas vele voorbeelden te noemen waarbij een misdiagnose in de weg staat van het doorontwikkelen van de unieke eigenschappen, een onwenselijke omgeving in stand houdt en iemand het gevoel geeft dat dat er iets mis is met hem/haar. Dit is uiterst zonde omdat je als hoogbegaafde juist iets te maken en te doen hebben waarvoor je jouw unieke gaven heel hard nodig hebt. Bovendien zul je nooit gelukkig worden in een omgeving die niet past, jou kenmerkt als ‘anders’ en waarin je jouw potentieel niet kunt benutten. 

Het is dan ook van levensbelang om eerst goed te kijken naar de situatie, de omgeving, en vooral goed te luisteren naar jezelf of jouw kind, voordat er wordt gesproken over een probleem en er gezocht wordt naar een behandeling / diagnose. In mijn ervaring verdwijnen de meeste problemen als sneeuw voor de zon als er onbevooroordeeld wordt geluisterd, er een aanpassing wordt gemaakt in de huidige omgeving en er ingezet wordt op de eigen interesses en drijfveren om vanuit hier de eigen ontwikkeling verder vorm te geven.

BRONNEN EN RELEVANTE LINKS

Boek: ‘Misdiagnose van hoogbegaafden’ – James T Webb (2004)
Artikel: ‘A global surge in ADHD diagnosis has more to do with marketing than medicine’:
https://www.eurekalert.org/pub_releases/2014-11/bu-ags111814.php
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0277953614006650