Hoe ga je als hoogbegaafde om met verveling?

De rol van hoogbegaafdheid bij verveling in jouw werk

Als er iets is wat frustratie veroorzaakt bij hoogbegaafden, dan is het wel het bovengemiddeld snel ergens uitgeleerd te zijn en daardoor in een staat van verveling terecht te komen. Dat is overigens niet iets wat pas in de werkende omgeving ontstaat. Dat begint al op jonge leeftijd. Een kenmerk van hoogbegaafdheid is namelijk dat je voorloopt in de vroege ontwikkeling. Denk aan het al vroeg lopen, of later, maar dan zonder het vallen en opstaan. Sommige HB’ers slaan bijvoorbeeld de kruipfase over. Of ze beginnen al vroeg met praten, of later, maar dan wel meteen met volzinnen. 

Vanwege de hoge leergierigheid en nieuwsgierigheid in combinatie met het snel oppakken, eigen maken en begrijpen van nieuwe informatie, starten hoogbegaafden op een ander instapniveau op school dan leeftijdsgenoten. School wordt gezien als een plek waar de leergierigheid geprikkeld kan worden, maar al snel blijkt dat klasgenoten minder ver zijn en meer herhaling nodig hebben. Als gevolg ontstaat er verveling omdat je steeds moet wachten op anderen om door te kunnen gaan. Hierdoor kan zelfs het totale plezier in leren verloren gaan.

Het voorlopen in de ontwikkeling hoeft overigens niet altijd op deze wijze op te vallen. Het kan bijvoorbeeld worden verbloemd door een leerbelemmering, zoals dyslectie. Hierdoor lijkt het eerder alsof je een gemiddelde leerling bent die gemiddelde, soms zelfs lage, resultaten behaalt. Zowel de hoogbegaafdheid als de leerbelemmering kan dan volledig onopgemerkt blijven aangezien de leerbelemmering ervoor zorgt dat de hoogbegaafdheid niet opvalt en de hoogbegaafdheid ervoor zorgt dat de leerbelemmering niet opvalt. Dit brengt mee dat je niet op niveau wordt uitgedaagd en daarmee intellectueel ondervoed raakt. Het werkt ook onderpresteren in de hand wat er op latere leeftijd voor zorgt dat je onder jouw eigen niveau van mogelijkheden blijft functioneren.

Hoe verveling ontstaat op gebied van werk

Op basis van de omgevingen waar je in hebt gefunctioneerd en de mate van uitdaging die je in jouw opgroeiende leven hebt kunnen genieten, ga je jouw werkende leven inrichten. Wanneer je niet weet dat hoogbegaafdheid in je werk een rol speelt, maak je vanzelfsprekend andere keuzes dan wanneer je dit wel weet. Hoe beter jij jezelf kent, inclusief hoogbegaafdheid, des te makkelijker het wordt om de omgevingen waar jij je in begeeft in te richten op basis van jouw voorwaarden.

Als mens hebben we daarnaast allemaal een natuurlijk verlangen naar groei. We willen de mogelijkheid hebben om onze eigen kwaliteiten, gaves verder te ontwikkelen en in te zetten. Daar ben je als hoogbegaafde niet anders in. Maar als hoogbegaafde ben je wel anders in de manier waarop groei en ontwikkeling tot uiting kan komen in jouw leven en de snelheid waarmee je de groeicurve in de werkende omgeving doorloopt (zie figuur 1). 

De groeicurve geeft de tijd aan tussen het starten in een functie en het arriveren op de top van de groeicurve, het piek-moment. De snelheid waarmee je van het beginpunt tot de top komt, ligt hoger in relatief eenvoudige functies. Je kunt jezelf gemakkelijk en binnen korte tijd de werkzaamheden en benodigde kennis eigen maken. De groei die je daarna dan nog in die functie kunt maken is minimaal. De uitdaging neemt daardoor af en het wordt meer een soort van ‘hetzelfde trucje, ander jasje’. Aan de andere kant, als er genoeg te leren en te groeien is, als de functie complex is, dan is er sprake van een bredere groeicurve, oftewel de tijd tussen het starten in een functie en het arriveren op de top van de groeicurve is dan langer als bij een smalle groeicurve. In een smalle groeicurve zul je al snel “pieken”. Een brede groeicurve is overigens iets anders als een brede functie. Een brede functie waarin je veel verschillende taken en werkzaamheden hebt kan soms heel aantrekkelijk zijn, maar echt next level uitdaging zit op een bepaald moment in jouw werkende carrière vooral in de verdieping. Daar komen we zo nog even op terug

Niet alle vormen van verveling zijn slecht

Voordat we het gaan hebben over de oplossingen die je kunt inzetten, is het ook goed om even stil te staan bij de verschillende soorten momenten van verveling. Verveling is namelijk niet in alle gevallen iets wat je meteen moet oplossen of zoveel mogelijk moet voorkomen. Zo brengt verveling ook een moment van waardevolle stilstand mee. Een moment waarop je kunt bezinnen, pas op de plaats kunt maken en je kunt voorbereiden op wat komen gaat. Dit is verveling in de vorm van even niets te doen hebben. Je weet dan even niet waar je mee aan de slag kunt en wilt. Soms heb je ook niet echt ergens zin in. Het kenmerkt zich door een gevoel van doelloosheid en nutteloosheid. Dit kunnen langere momenten zijn, maar kan ook de 5 minuten zijn tussen jouw activiteiten in. Denk aan het wachten op de trein of ergens in de rij.

In onze samenleving nemen we voor deze vorm van verveling helaas steeds minder tijd. We proberen zoveel mogelijk de lege momenten op te vullen en kunnen daar eigenlijk niet zo goed meer mee omgaan. Dat is zonde omdat deze momenten juist de potentie hebben om jou tot nieuwe inzichten en ideeën te brengen. En ze bieden een mogelijkheid om een moment van mentale rust te pakken. Even voor je uit staren, content zijn met het gewoon even ergens zitten zonder dat je productief moet zijn, maakt het risico op een burn-out bovendien ook kleiner.

De andere vorm van verveling uit zich in het structureel onvoldoende in jouw werk te worden uitgedaagd. Wanneer dit aanhoudt, kan dit leiden tot een bore-out. Een bore-out is een opstapeling van een langdurig gebrek aan uitdaging, inspiratie en intellectuele voeding. Dit brengt een vorm van vermoeidheid mee die ook verward kan worden met een burn-out. Bij de komende oplossingen rondom verveling in jouw werk, zullen we ons specifiek richten op deze vorm van verveling.

Verveling oplossen en voorkomen 

Om verveling op het werk te kunnen oplossen en voorkomen, kun je een aantal strategieën inzetten. Denk aan het creëren van next level uitdaging, de verdieping op zoeken en het maken van een development plan. Je kunt deze strategieën die hieronder staan uitgewerkt ook in het verlengde van elkaar inzetten. Onderzoek vooral wat voor jou de mogelijkheden zijn die je nu tot jouw beschikking hebt en die passen bij jouw wensen. 

1. Next level uitdaging creëren

Gekeken naar wat verveling precies inhoudt, kunnen we stellen dat verveling ontstaat wanneer je onder jouw niveau van potentie moet presteren en functioneren. Er zit geen challenge in, geen uitdaging, geen mogelijkheid tot groei. Het is overigens niet nodig om 24 uur van de dag uitgedaagd te worden, het gaat er om dat er een balans gevonden wordt die klopt voor jou. Een balans die klopt bij jouw blauwdruk. De blauwdruk is een optelling van wie jij bent, wat jij nodig hebt en wat jij wilt. Daar waar te weinig uitdaging kan leiden tot verveling, kan te veel uitdaging namelijk leiden tot stress. Daarom is het ook belangrijk dat je weet hoe je voor jezelf steeds een next level uitdaging kunt creëren. Next level uitdaging betekent dat het niveau steeds één level hoger is zodat je jezelf op stretch kunt brengen. Bij het onderdeel dat zich richt op het maken van een development plan, ontdek je meer over hoe je dit kunt doen.

2. Verdieping in plaats van verbreding; bouwen op complexiteit

Één van de valkuilen van hoogbegaafden is dat ze de uitdaging zoeken in het nieuwe. Wellicht herken je bij jezelf de cirkel van ergens uitgeleerd te zijn >> vervolgens enthousiast weer ergens induiken >> een paar maanden later tegen hetzelfde aanlopen >> weer op zoek gaan naar een nieuwe baan >> relaties snel weer uitgeleerd en verveeld raken.

Hoewel het nieuwe inderdaad even een extra uitdaging biedt, is het een oppervlakkige uitdaging. De uitdaging komt voort uit het jezelf bekend maken met nieuwe systemen, processen en nieuwe collega’s. Maar dat maak je jezelf steeds gemakkelijker weer eigen. Je gaat dan ook merken dat hoe vaker je deze cirkel hebt doorlopen, des te sneller je de uitdaging hier weer in zult verliezen. Je kunt het zo zien dat zodra je ergens start, je start met de basis vaardigheden. Wanneer je jezelf deze eigen hebt gemaakt, kom je op een eerste plateau (zie ook figuur 2). Je ervaart dan minder groei en je begint je een beetje te vervelen. Vaak hoor ik in dat stadium van HB’ers de opmerking ‘de eerste maanden is het altijd super interessant, maar de verveling ligt op de loer en voor ik het weet ben ik weer terug bij af; ook hier weer uitgekeken’. Maar zodra je de groeicurve hebt doorlopen, kun je twee kanten op. Je kunt door naar een volgend level van skills en vaardigheden. Of je kunt na het bereiken van dat eerste plateau besluiten om iets heel anders te doen. Dan bouw je alleen weinig expertise op expertise. Je verzamelt vooral veel beginnende vaardigheden waar je niet mee en in uitblinkt. In nieuwe banen ga je bovendien sneller dat piekmoment bereiken omdat er steeds minder nog valt te leren voor je in die basisvaardigheden. 

De echte uitdaging, ligt in die zin meer in de verdieping. In het bereiken van een volgend complexiteitsniveau. Overigens betekent dat niet dat je dan nog maar één ding mag gaan doen voor de rest van je leven. Je kunt ook de verdieping gaan maken in de combinatie van vakgebieden of skills. Daarmee kun je dan iets nieuws creëren. Een nieuw beroep of een nieuwe functie in een bedrijf. Het gaat er om dat je verder gaat bouwen op de ervaring en kennis die je hebt en die passen bij jouw weg. Weet daarbij dat deze weg regelmatig best oncomfortabel voelt. Het bevindt zich voor een deel namelijk buiten jouw comfortzone. Je wordt op “stretch” gebracht, uitgedaagd en je weet nog niet zeker of jij kunt wat er op je staat te wachten. Met elk volgend level kom je een weg tegen die je nog niet eerder hebt bewandeld. Een strijd die je nog niet eerder gestreden hebt. Dat brengt een risico mee in de vorm dat er dingen gaan mislukken. Dat je misschien wel “afgaat”. Het is vallen en opstaan. Dat is namelijk hoe het leerproces werkt. Daarnaast wordt het steeds moeilijker om jezelf bepaalde dingen eigen te maken vanwege de toenemende complexiteit. Maar juist daarin zit voor jou de groei die je nodig hebt. Dat betekent dat je wellicht meer moeite moet doen dan je gewend bent, of af en toe fouten gaat maken, dat dingen niet meer in één keer lukken. Het betekent dat je jezelf wat vaker tegenkomt en dat je moet (leren om te) volharden om vervolgens de vruchten te kunnen plukken van deze aanpak. Want als jouw unieke skills goed beoefend zijn, stijgt jouw expert-status waardoor de complexiteit aan taken en opdrachten die je krijgt toebedeelt toeneemt. Net als ook de vrijheid in je werk. Daarbij komt dat hoe beter jij in iets wordt, des te hoger ook de financiële beloning en des te groter de impact die je er mee hebt op de wereld om je heen. Zorg er daarom voor dat als je die volgende stap zet, dat het een stap voorwaarts is, dat het klopt bij waar jij naar op weg wilt zijn.  

Daarbij komt ook dat de voorwaarden die voor hoogbegaafden belangrijk zijn, zoals autonomie, verantwoordelijkheid en het zelf kunnen inrichten van werk, pas komen als je een bepaald complexiteitsniveau hebt bereikt. Als je wat Cal Newport noemt in zijn boek ‘So Good They Can’t Ignore You’ werkkapitaal hebt opgebouwd. Dat werkkapitaal bouw je op door vlieguren te maken binnen een bedrijf of binnen een bepaald vakgebied en/of in een bepaalde expertise. Hierdoor maak jij jezelf waardevolle en unieke skills, inzichten en ervaringen eigen. Dat brengt een bepaalde status en reputatie mee. Mensen weten dat jij goed bent en vertrouwen daarom op jou en wat jij denkt dat nodig is. Hoe beter jouw reputatie en hoe meer waarde jij kunt toevoegen aan het bedrijf, des te meer ruimte en vrijheid daar tegenover staat en des te meer er naar jou en jouw adviezen geluisterd wordt. Het hebben van werkkapitaal is daarnaast voor jezelf ook waardevol omdat je daardoor op een hoger level jezelf inhoudelijk kunt doorontwikkelen. Omdat een volgende level complexer is, wordt ook de groeicurve breder. Je kunt immers langer voor jezelf de benodigde uitdaging behouden. Het opbouwen van werkkapitaal vergt echter wel geduld en zelfinzicht gecombineerd met helderheid over de weg die je te gaan hebt. Dan kun je stappen gaan zetten in het verlengde van jouw weg en daadwerkelijk iets opbouwen terwijl je daarin jouw werkkapitaal vergroot. 

3. Het maken van een development plan voor alle levensgebieden

Op de laatste plaats speelt mee dat je natuurlijk ook meer bent dan je werk en dat jij je als persoon continu ontwikkelt. Er kunnen zich bovendien in jouw andere levensgebieden bepaalde ontwikkelingen hebben voortgedaan die jouw werkende leven beïnvloeden. De ervaringen die jij opdoet kunnen daarnaast weer veranderen wat jij wenst en nodig hebt. Waar voor jou de volgende groeistap zit. Een lange trip naar het buitenland bijvoorbeeld, het starten of uitbreiden van een gezin of het wegvallen van een benodigde basis in één of meerdere van je levensgebieden, brengt ook veranderingen mee in de mate waarin jouw werk als hoogbegaafde nog bij jou past en bij jouw leefvoorwaarden. En wanneer je bijvoorbeeld geldzorgen hebt, dan ligt jouw prioriteit minder op het behalen van werkplezier en meer op het kunnen voldoen in je eigen levensonderhoud. Al deze factoren en omstandigheden hebben invloed op de mate waarop je uitdaging zoekt en nodig hebt binnen je werk. Het loont daarom om een development plan te maken voor al jouw levensgebieden. Dit kun je doen door per levensgebied te bepalen hoe je er nu voor staat, waar je meer uitdaging in zou wensen en hoe je dat voor jezelf wilt gaan vormgeven in het komende jaar. Denk aan het volgen van bepaalde cursussen, (coachings)trajecten, het maken van een reis of het oppakken van een project wat jouw interesse heeft. Ga hier echt even goed voor zitten en desnoods een paar keer. Je hoeft niet alles in een middagje helder te maken. Neem er de tijd voor en stuurt gedurende het jaar ook steeds weer bij. 

—

Meer ontdekken over hoogbegaafdheid?

Meer ontdekken over hoogbegaafdheid en hoe je de valkuilen ervan kunt voorkomen? Meld je aan voor de gratis masterclass: Yes, ik doe mee met de masterclass.